Perandoria Romake

Sipas një tradite të vjetër romake, qyteti i Romës u themelua në vitin 753 p.e.s dhe romakët prej atij viti filluan të njëhsonin vitin kalendarik te tyre.
Periudha më e hershme e historisë së Romës quhet periudhë mbretërore. Sipas traditës legjendare, kjo periudhë fillonte që nga themelimi I qytetërimit të Romës, më 753 p.e.s dhe përfundon në vitin 509 p.e.s. Të gjitha ngjarjet historike që ndodhen në atë kohë, nuk mund të merren si ngjarke reale, duke filluar nga vet qytetit të Romës. Po ashtu, Remi e Rumuli nuk mund të merren si personalitete historike. Të gjitha ato të dhëna janë hipoteza dhe supozime pa mbështetje shkencore. Po t’I vështrojme në mënyrë kritike disa të dhëna historike të asaj kohe, mund të nxjerrim disa përfundime mbi strukturen ekonomike dhe sociale të shoqërisë romake të periudhës mbretërore. Shikuar në aspektin historic shkencorë periudha mbretërore ka qenë në një kohë trasitore nga rendi primitive gjinor tek rendi me klasa. Pra, në fillim shoqëria romake ishte organizuar në gjini e cila në të vërtetë përbënte celulën kryesore të shoqërisë klanore.
Aty rreth vitit 509 p.e.s mbretëria u shndërrua në rebuplikë në vend të mbretit u zgjodhen dy konsuj të cilët kishin të drejte t’I bënin veto njëri tjetrit. Me dhënien e kontrollit të financave Senatit, këtij institucionit iu shtua hapësira e autorizimit. Senati përbëhej prej aristokratëve. Më vonë, kundër aristokratëve të cilët emertoheshin me nocionin patric filluan të ngrejnë zërin plebët shumicën e të cilit e përbënin bjqit. Në këtë mënyrë plebejt fituan shumë të drejta që nuk I kishin gëzuar më parë. Kuvendi ku depertuan ata iu dha e drejta për shpikjen e ligjeve. Por, një gjë është më së e vërtetë fuqinë e vërtetë në duart e veta gjithmonë e mbante Senati...

Vazhdojme tutje pastaj edhe me peridhen e kalimit nga Republika ne Perandori, si dhe me luftrat, ekonomine, politiken, kulturen, besimin, peranoret etj etj

Perandoria Romake (latinisht: Imperium Romanum) ishte perandoria e ngritur dhe e qeverisur nga qyteti i Romës gjatë qindvjeçarëve 6 p.e.r. dhe 5-6 e.r.

Dy datat që shënojnë fillimin dhe fundin e perandorisë romake janë viti 27 p.e.r., fillimi i vitit të principatës së Oktavianit, me marrjen e titullit "August", dhe 395 e.r., kur me vdekjen e Teodosit perandoria u nda përfundimisht mes në pjesën perëndimore (pars occidentalis) dhe atë lindore (orientalis).

Shtysa e perandorisë romake ishte "Senati dhe Populli i Kuiritëve Romakë" (Senatus Populusque Quiritium Romanorum) shkurt, "S.P.Q.R."

Nga koha e Augustusit gjer ne Rënien e Perandorisë Perëndimore, Roma zotëronte Evroazinë Perëndimore dhe Afrikën e Veriut dhe përbënte shumicën e popullsisë së rajonit. Zgjerimi i Perandorisë Romake nisi shumë më parë se shteti Romak të kthehej në një perandori dhe arriti kulmin e saj nën Perandorin Trajan me pushtimin e Dacisë në vitin 106. Në këtë kulm sipërfaqja e zotëruar nga Perandoria Romake përfshinte rreth 5 900 000 km² .

Tregtia, artet dhe kultura arritën lulëzimin e parë të lartë të tyre gjatë kohës së Perandorisë romake dhe në zonat e qeverisura nga ajo, poashtu cilësia dhe niveli i popullsisë së asaj kohe do të duhej të riarrihej në Evropë dhe Afrikën e Veriut shekuj më vonë.

Perandoria Romake ushtronte ndikimin e saj jo vetëm brenda kufinjve të saj, por edhe përtej tyre. Në gjysmën e saj lindore ky ndikim u përzie me elemente greko-helene dhe orientaliste. Përkundrazi Perëndimi u latinizua.

Gjuha latine si gjuha e Romës, ishte gjuha zyrtare që përdorej në mbarë Perandorinë romake. Megjithëkëtë, në perandorinë romake u përdorën dhe u ruajtën edhe gjuhët vendase. Latinishtja ka qenë me pas në mbarë Evropën me qindra vjet gjuha e të shkolluarve, sidomos në shkencë, gjer në kohën baroke. Ende në ditet e sotme latinishtja përdoret dhe rikrijohet në disa degë të shkencës, si p.sh. në mjekësi dhe biologji. Prej gjuhës latine kanë lindur disa gjuhe moderne romane Evropiane (Italishtja, Frëngjishtja, Spanjishtja, Portugalishtja dhe Rumanishtja, si edhe Ladinishtja dhe Retoromanishtja). Shumë fjalë të huazuara gjenden në gjuhët gjermanike dhe në sllavishten. Edhe gjuha shqipe është ndikuar shumë nga latinishtja dhe në të gjenden shumë huazime nga latinishtja.

Gjuha latine ka mbetur gjuha meshtare e kishës katolike romake deri në Këshillin e Dytë Vatikanor.

Fundi i Perandorisë Romake zakonisht është, edhe nëse jo shumë i saktë, 4 shtatori i vitit 476, kur perandori i fundit i Perandorisë Romake të Perëndimit, Romulus Augustus u hoq dhe nuk u zëvendësua. Megjithatë, Diokleciani, që u tërhoq në vitin 305, ishte perandori i fundit i një perandorie të pandarë, kryeqyteti i së cilës ishte Roma. Pas ndarjes së perandorisë në atë të Lindjes dhe të Perëndimit, të dyja pjesët vazhduan t´a paraqisnin veten si "Perandoria Romake". Perandoria Romake e Perëndimit u prir dhe ra gjatë qindvjeçarit të 5-të dh 6-të. Perandoria Romake e Lindjes (e cila përvetësoi më vonë gjuhën greke si gjuhën e saj zyrtare), njihet gjerësisht sot is Perandoria Bizantine, i ruajti traditat ligjore dhe kulturore greko-romake së bashku me elementet helenike dhe ortodokse të krishtera edhe për një mijëvjeçar tjetër, gjer në rënien e saj në duart e Perandorisë Osmane në vitin 1453.

Vlen të përmendet se, ndikimi në kulturë, ligj, teknologji, arte, gjuhë, fe, qeverisje, ushtri, dhe arkitekturën e qytetërimeve që pasuan vazhdon ende sot. Sistemi qeveritar i Perandorisë Romake ka ndikuar shumë në sistemin shtetëror Evropian para së gjithash në drejtësi dhe ligjshmëri.